Cümlenin Ögeleri
ZARF TÜMLECİ
Yüklemi durum, zaman, yer-yön, nicelik, soru yönünden tamlayan öğeye zarf tümleci denir.
Cavidan (özne) yavaşça (zarf tüm.) yanımıza (dolaylı tüm.) geldi. (yüklem)
İPUCU:
Zarf tümlecini bulmak için yükleme “nasıl, ne zaman, ne zamandan beri, ne kadar, niçin, neden, nereye, ne ile, ne gibi…” soruları sorulur, alınan yanıt zarf tümleci olur:
Sabahtan beri seni arıyorum. (Ne zamandır arıyorum?: sabahtan beri.)
- “Neden” sorusu “niçin” anlamında sorulursa zarf tümleci, diğer durumlarda dolaylı tümleç olur:
Başım ağrıdığından gelemedim. (Neden-niçin gelemedim: başım ağrıdığından: zarf tümleci)
Masadan in. (Neden in?: masadan: dolaylı tümleç)
- “İçeri, dışarı, yukarı, aşağı” gibi sözcükler ek almaz ve eylemin yerini-yönünü belirtirse zarf tümleci; -e, -de, -den eklerinden birini alırsa dolaylı tümleç olur:
içeri girdik. (zarf tümleci)
içeriy-e girdik. (dolaylı tümleç)
- Zarflar, cümlede zarf tümleci olur. Bu nedenle soru zarfları da (neden, niçin, ne zaman, nasıl…) zarf tümleci görevi üstlenir:
Beni niçin aramadın?
ZARF TÜMLECİNİN ÖZELLİKLERİ:
- Açıklamalı zarf tümleci bulunabilir:
Babamla sabah-saat beşi on geçiyordu- buluştuk.
- Sıralı cümlelerde ortak zarf tümleci bulunabilir:
Bıçakla hem ekmeği kestik, hem domatesi doğradık.
- Zarf tümleci tekrarlanabilir:
Hızlı koş hızlı.
- “-ip” yapılı ulaçlar “-erek” yapılı ulaç anlamı taşıyorsa zarf tümleci, “ve” bağlacının görevini yapıyorsa ya da kendinden sonraki eylemle kalıplaşmışsa yüklem olur:
Araba kuğu gibi süzülüp (süzülerek) gidiyordu. (zarf tümleci)
Telaşla yanımıza gelip (geldi ve) gitti. (yüklem)
Senin arkandan atıp tutuyordu. (yüklem)
- İkilemeler zarf tümleci olabilir.
Ceyda hızlı hızlı konuşuyordu.
- Soru zarfları, zarf tümleci olabilir.
Ne dövüyorsun köpeği?
Bu saatte eve nasıl gideceksin?