TÜRKÜ
♦ Özel bir ezgiyle söylenen bir nazım biçimi ve türüdür. Halk şiirinin öteki türlerinden ezgisiyle ayrılır. Mani ya da koşma biçiminde söylenmiş bir şiir bile türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur.
♦ Genellikle bent ve kavuştak bölümünden oluşur. Bent, türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdür. Kavuştak ise bendin sonunda tekrarlanan “nakarat” tır. Bu bölüme “bağlama” da denir.
♦ Bent ve kavuştaklardaki dize sayısı iki-dört arasında değişir. Kimi türkülerde kavuştak olmayabilir. Bent ve kavuştaklar kendi aralarında değişik biçimlerde uyaklanır.
♦ Genellikle yedili, sekizli, on birli hece ölçüsüyle söylenir.
♦ Türküler konularına göre sevda türküleri, gurbet türküleri, askerlik türküleri, hapishane türküleri, kahramanlık türküleri, ölüm türküleri (ağıtlar), eşkıya türküleri, tören türküleri, doğa türküleri, oyun türküleri… gibi türlere ayrılır.
♦ Türküler ezgilerine göre ise “usullü türküler” ve “usulsüz türküler” olmak üzere ikiye ayrılır.
♦ Usullü türküler “oyun havalan” dır. Bunlara Urfa’da “kırık hava”, Konya’da “oturak”, Karadeniz’de “horon“, Ege’de “zeybek“, Trakya’da “karşılama“, Erzurum’da “Sümmani“, İsparta yöresinde dattiri” gibi değişik adlar verilir.
♦ Usulsüz türküler ise “uzun hava” lardır. Uzun havalar, “bozlak“, “divan“, “hoyrat“, “kayabaşı“,”maya” gibi yörelere göre farklı adlar alır.
♦ Söyleyeni belli olan, adı belli âşıklarca söylenen türküler de vardır.
Türkü Örneği
Bülbül ne yatarsın Çukurova’da
Eşin şahin kapmış kendin yuvada
Kendim gurbet elde gönül sılada
—–Ötme garip bülbül gönül şen değil (Bağlama)
Bülbülün yatağı bahçeler bağlar
Garibin yatağı kahveler hanlar
Gurbet elde ölsem bana kim ağlar
—-Ötme garip bülbül gönül şen değil
Bülbül ne yatarsın bahar erişti
Kırmızı gül koncasına kavuştu
Sılada sevdiğim aklıma düştü
—-Ötme garip bülbül gönül şen değil
Bülbül ne yatarsın bahar yaz geldi
Bizim göle ördek geldi kaz geldi
Sılada sevdiğim benden vazgeldi
—-Ötme garip bülbül gönül şen değil
Bülbül ne yatarsın baharın vakti
Yıkıldı gönlümün sarayı tahtı
Böyledir âlemde âşıkın bahtı
—-Ötme garip bülbül gönül şen değil
Gülün nazla ömrü gelip geçiyor
Bülbül kafesinden kaçmış uçuyor
Kervan yükün almış konup göçüyor
—-Ötme garip bülbül gönül şen değil