TÜRK DESTAN MOTİFLERİ
1. Kök-Börü: Totemizmin bir kalıntısı olarak görülen bu motif, Şamanist destanlarda, özellikle Göktürk destanlarında temel motif özelliğini taşır. Göktürklerin totemi, destansı atası olan börü yani bozkurt, destanlarda olağanüstü güce sahip, kurtarıcı, yol gösterici atalar ruhu, mistik bir sembol olarak karşımıza çıkar. Göktürkler ve Uygurlar, bayraklarında bir börü başına yer vermişlerdir.
2. Işık: Şamanizmde yukarı gök, aydınlık dünyadır, iyi ruhlar bu dünyaya gider. Büyük kahramanlar ve iyi ruhlar güneşle ayın korumasındadır. Destanların büyük kahramanları ve onların eşi olup çocuklarına annelik yapan kadınlar, kutsal bir ışıktan doğarlar.
3. Rüya: Destanlarda tematik yapının mantığını veren ve kahramanın hareket alanını çizen bu motif, kazanılacak başarı ya da yaşanacak felaketi önceden öğrenmeyi sağlayan düşlerle kendini gösterir. Örneğin Oğuz Destanı‘nda Uluğ Türk’ün gördüğü düş, Oğuz Kağan’ın ülkesini nasıl genişleteceğini önceden haber verir. Danişment Gazi gördüğü düşle Battal Gazi‘nin atının yerini öğrenir.
4. Ağaç: Türk destanlarının hemen hepsinde rastlanan bu motif, sığınak (oba), ata ya da devleti temsil eden sembol olarak yorumlanır.
5. Ok-Yay: Eski çağlarda Türklerin en etkili savaş aracı olan ok-yay, zamanla bir hukuki ve siyasî bir sembol olmuştur. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’in tuğrası ok ve yaydır. Uluğ Türk düşünde doğudan batıya uzanan bir altın yay ve kuzeyden güneye uzanan bir gümüş ok görür.
6. At: Türk destanlarında temel motiflerden biri olan at, kahramanın başarıya ulaşmasında en etkin güçtür; sahibini tehlikelerden korur, ona yol gösterir ve onu uyarır. Atından yoksun kalan bir kahraman gücünü ve cesaretini de kaybedebilir. Battal Gazi, savaş meydanında atını kaybedince başka bir ata binmiş ama gücünü gösterememiş ve esir düşmüştür.
7. Kırklar: Kırk sayısı destanlarda bazı eşya ve davranışları sınırladığı gibi kahramanın etrafındaki kırk yiğit yoldaşı ya da görünmez âlemden gelen kutsal koruyucuları da ifade edebilir. Oğuz Kağan kırk günde yürümeye ve konuşmaya başlar; son verdiği şölende kırk kulaç yüksekliğinde direk diktirir, kırk masa hazırlatır. Manas Destanı‘nda Manas’in ve diğer alplerin kırk çorası (yoldaşı) vardır.
8. Mağara: Bu motif destanlarda sığınak ve ana karnını temsil eder. Şamanist inanca göre Şamanlar bir kuşun sırtında aydınlık dünyaya bir mağaradan çıkmıştır. Bozkurt Destanı‘nda eli ayağı kesilerek bataklığa bırakılan çocuk, bir dişi kurt tarafından bir mağaraya kaçırılır ve Göktürklerin ataları bu mağarada türer.
9. Ak Sakallı ihtiyar: Destanlarda hakanların akıl danışıp öğüt diledikleri gün görmüş yaşlılar vardır. Bu motif Türklerin bilgeliğe verdiği değeri gösterir.
10. Yada Taşı: Bu motif, destanlarda millî birlik ve bütünlüğü, halkın mutluluğunu ve devletin idealini temsil eder. Bu taş ülkeden çıkarıldığında birlik ve bütünlük bozulur ve kıtlık baş gösterir.