- ♦ Şiir, dilin doğusuyla oluşmaya başlayan, bütün edebiyat türlerine kaynaklık eden en eski edebiyat türüdür. Başlangıçta büyülü, gizemli bir anlam yüklenmiş; özellikle sözlü edebiyat dönemlerinde iletişimin en güçlü yolu olmuştur.
- ♦ Önceleri nazım kavramı etrafında değerlendirilen ve manzume ile eş anlamlı sayılan şiir kavramı, Tanzimat’tan sonra estetik bir boyut yüklenmiş; şairden şaire farklı anlayışlarla değerlendirilen bir kavram olmuştur.
- ♦ Şimdiye dek yüzlerce şiir tanımı yapılmasına karşılık bunların hiçbiri genel bir kabul görmemiş; ancak yapılan her tanım şiir gerçeğinin farklı yanlarına açıklık getirmiştir. Söz gelimi şiirin ritme dayanması, imgelere ve çağrışıma dayalı bir dil örgüsüyle oluşması, dinleyende ya da okuyanda estetik haz uyandırması, dil içinde bir dil olması vb. bu tanımlarda en çok öne çıkan belirlemeler olarak görülür.
Aşağıda bazı şairlerimize ait şiir tanımlarını okuyabilirsiniz:
- *Şiir kalpten geçen bir hadisenin lisan hâlinde tecelli edişi; hissin birdenbire lisan oluşu ve lisan halinde kalışıdır. (Yahya Kemal Beyatlı)
- * Şiir bir hikâye değil, sessiz bir şarkıdır. (Ahmet Haşim)
- * Şiir, insanın kendi ana dili çalgısında söylenen bir türküdür. (Cahit Külebi)
- * Şiir, Allah’ı sır ve güzellik yönünden arama işidir. (Necip Fazıl Kısakürek)
- * Şiir, bütün hususiyeti edasında olan bir söz sanatıdır. (Orhan Veli)
- * Şiir, kelimelerin bir araya gelmesinden hasıl olan büyük bir kelimeden başka bir şey değildir. (Asaf Halet Çelebi)
- * Şiir kelimelerle güzel şekiller kurma sanatıdır, başka bir şey değildir. (Cahit Sıtkı Tarancı)
Şiirin Bazı Nitelikleri
- 1. Şiir, bir dil sanatı olan edebiyatın en yaygın ve en etkili türüdür.
- 2. Şiir dili, dil içinde bir dildir. Bu dil, günlük konuşma dilinden beslenmekle birlikte ondan nitelik ve işlev olarak farklıdır. İmge ve çağrışıma dayalı bir dil olan şiir dilinde dilin sanat işlevinin ağırlık kazandığı ve dil bilgisi kurallarının ya da dilin doğal yapısının belirleyici olmaktan çıktığı görülür.
- 3. Şiir, nesir değil, nazımdır. Şiirin herkesçe fark edilebilecek en belirgin ayırt edici özelliği, nazım yoluyla, yani ölçülü ve uyaklı olmasa da mısralar halinde ifade edilen bir söz olmasıdır. Şiirin bu niteliğini bir istisna olarak sadece mensur şiir (düz yazı biçiminde şiir) örneklerinde göremeyiz.
- 4. Nazım diliyle oluşturulan şiiri nesre çevirmek genellikle mümkün olmaz. Çünkü şiir, ses ve anlam uyuşmasıyla oluşan bir metindir. Şiirdeki herhangi bir sözcüğün ya da dizenin yerini değiştirmek, bu uyumu bozacağından anlam da değişecek, ortaya farklı bir metin çıkacaktır. Bunun içindir ki en ulusal sanat dalı şiirdir ya da şiir, ancak yazıldığı dile ait olan bir sanattır.
- 5. Şiir bir edebiyat metni olduğu için çok anlamlıdır. Bu nedenle her okunuşunda okura haz verir, yeniden yorumlanabilir.
- 6. Şiir, ölçü ve uyağa bağlı kalınmasa da genel olarak ahenge dayalı, ritmik bir sözdür.
- 7. Şiir, edebî bir metin olarak kurmaca bir dünyayı dile getirir.
- 8. Edebî bir metin olan şiir, yaratıcılık gerektiren özgün bir üründür.
Bizce, her ulusun sevilmiş, unutulmamış, iyi şiirlerinde, aşağıdaki özelliklerden çoğu kez birkaçı, kimi zaman da birçoğu bulunmaktadır. Şiirin içeriği, özü açısından bakılınca:
- 1. Özgün duygu, düşünce ve imgeler,
- 2. içtenlik, içten anlatıma yönelme,
- 3. Her dönemde geçerli, çok özel olmayan konulara değinme,
- 4. Belli bir konuyu, düşünce ya da duyguyu bir bütünlük içinde aktaran bir metin oluşturma,
Sunuluş, söyleyiş açısından bakılınca da:
- 1. Kolay, rahat söyleyiş eğilimi, konuşulan dilden yararlanma,
- 2. Kısa anlatım, göstergelerin anlam çerçevesinin bütün öğelerinden gereğince yararlanarak az sözle çok şeyi dile getirme,’
- 3. Alışılmamış bağdaştırmalara başvurma,
- 4. Aktarmalardan, özellikle deyim aktarmalarından yararlanma,
- 5. Uyak, ölçü, ritm, ses yinelemesi gibi ses, müzik ağırlıklı öğelerden yararlanma,
- 6. Sapmalar ve özgün türetmelere başvurma gibi özellikler ortaya çıkmaktadır.
Prof. Dr. Doğan Aksan Şiir Dili ve Türk Şiir Dili