RİTİM (SES DALGALANNASI / TARTIN / DİZEM )
♦ Türkçe Sözlükle “Bir dizede, bir notada vurgu, uzunluk veya ses özelliklerinin, durakların düzenli bir biçimde tekrarlanmasından doğan ses uygunluğu” biçiminde tanımlanan “ritim” sözcüğünün müzik ve şiirin dışına taşan geniş bir kullanım alanı vardır.
♦ Evrende her şey düzenli hareket halindedir, yani evrenin hareketi ritmiktir. Evrendeki hareketin ritmik bir düzen içerisinde olduğunu günlük yaşantımızda kolaylıkla algılarız. Güneşin hareketi, dünyanın hareketi, mevsimlerin tekrarı, gece gündüz gibi… Güneşin dairesel ritmik hareketi ana ritimdir ve biz, bu ana ritme bağlı olarak ortaya çıkan bir dizi ritim yumağının içerisinde yaşarız. Evrendeki bu ritmin devamını kendi bedenimizde ve algılama yapımızda görebiliriz.
♦ “Yaratıcılık, doğadaki ritmi sezmekle başlar” der sanat eğitimcileri. Doğadaki ritmi renklerle ve çizgilerle anlatırsak resim sanatı, seslerle anlatırsak müzik sanatı, bedenimizle anlatırsak dans sanatı, sözcüklerle anlatırsak şiir sanatı olur. Ritim bütün güzel sanatların temelini, özünü meydana getirir. Çünkü ritmin olmadığı yerde birlikten yoksunluk, düzensizlik ve hareketsizlik vardır.
♦ Şiir, ritim üzerine kurulmuş bir ifadeler bütünü, sözel bir düzendir. Şiirde ritim, şiirin dizelerinde hecelerin belli sayıda öbekleşmeleriyle, vurgulu ya da vurgusuz, uzun ya da kısa hecelerin düzenli dizilişiyle sağlanır. Böylece, duygu sese dönüşür, ses ile anlam kaynaşır.
♦ Şiirde ritim sağlamanın en çok başvurulan yolu vezindir. Vezin (ölçü), dizelerin hece sayıları, kalıpları bakımından birbirine denkliğidir. Vezin, dizeleri hece sayıları ya da hecelerin uzunluk kısalıkları ve inişli çıkışlı ses dalgalanmalarına göre simetrik bir düzene sokar.
♦ Millî dilin yapısına uygun olarak dilin gelişme sürecinde ortaya çıkan ve millî ruhu yansıtan bir araç olan vezinler, kuralları önceden belirlenerek icat edilmiş, daha sonra şiirde uygulanmış ölçüler değildir.
♦ Türk şiirinde hece vezni, aruz vezni ve serbest vezin olmak üzere üç vezin kullanılmıştır.
♦ Şiirde ahenk, çoğunlukla ses tekrarı, kafiye ve redifle ilgili bulunmuştur. Yanlış olmamakla birlikte eksik bir anlayıştır bu. Ritim, şiirde hecelerin ve hecelerden oluşan sözcüklerin belli bir sıraya konularak düzenlenmesiyle karşımıza çıkar. Ritim; ses, hece ve sözcüklerin dizilişinden ortaya çıkan bir melodi, bir ses akışıdır bir başka deyişle. Atın koşma biçimine benzetebiliriz bunu.
♦ Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde ritim, genellikle duraklarla sağlanır ve sözcükierdeki ses vurgusu ritmi güçlendiren bir unsurdur.
♦ Aruz ölçüsünde kalıp içindeki durakların yanı sıra hecelerin açıklık ve kapalılıkları da birer ritim unsurudur. Aruz bu yönden başlı başına ritim kazandırma özelliği olan bir ölçüdür.
♦ Serbest şiirde hece ya da aruz ölçüsü kullanılmadığı için ritmi sağlamak tamamen şairin yeteneğine bağlıdır. Şiirde ahenge önem verip de serbest ölçüyü kullanan şairler ses, hece ve sözcükleri, hatta dizeleri ve bentleri ritmik bir biçimde dizerek kendilerine özgü bir ses düzeni kurarlar. Kimi şairler serbest ölçüyü kullanırken hece ve aruzdan bile yararlanır.