ÖLÜ CANLAR (GOGOL)
Ölü Canlar, Rus edebiyatının en önemli gerçekçi yazarlarından biri olan Ukrayna asıllı Nikolai Vasilyeviç Gogol‘un ilk cildini 1842’de tamamladığı bitirilememiş romanıdır. Yazarın eserin ikinci cildini de yazdığı; ancak 1852 yılında ölümünden birkaç gün önce geçirdiği bir sinir krizi ile yaktığı da söylenmektedir.
Gogol, Ölü Canlar’da yalnızca bozuk düzenin acımasız eleştirisini değil, insan ruhunun hastalıklı yanlarını da eşsiz bir kara mizahla yansıtır. Yazar bu eserinde kahramanı Pavel Ivanovich Chichikov’la giderek palazlanan iş bitirici ve şarlatan insan tipine; onun “can” denilen sertler üzerine çevirdiği dolaplarla kazandığı güç üzerinden ise Rus kanunlarına ve sınıfsal ilişkilere ağır bir eleştiri yöneltmiştir.
Pavel Ivanovich Chichikov, kendisini etrafa üniversite danışmanı olarak tanıtan, gerçekte ise gümrük dairesinden kaçakçılarla işbirliği yaptığı için kovulmuş, işsiz güçsüz, düzenbaz biridir. En önemli becerisi ise övücü sözlerle zengin ve nüfuzlu kişilerin güvenini kazanmasıdır.
Dönemin Rus kanunlarına göre toprak sahipleri, malikânelerinde çalışan sertlerin, yani canların sayısına göre vergi ödemektedir. Her nüfus sayımında belirlenen bu sayı, bir sonraki nüfus sayımına dek değiştirilmemektedir. Chichikov, ülkeyi dolaşarak son nüfus sayımından sonra ölen canların belgelerini toprak sahiplerinden satın alır. Amacı bu belgeleri toplayarak kendini mülk sahibi göstermek ve var olmayan mülkünü rehine koyarak para almaktır.
Chichikov, geldiği kasabada o bölgenin ekonomik durumunu, toprak sahiplerinin adlarını, devlet memurlarının karakterlerini ve serilerin sayısını öğrenir. Kasabanın eşrafı onun girişkenliğine, sevimli mizacına aldanır; onu çiftliğinde çalışacak işçi arayan bir toprak sahibi sanarak aralarına alırlar. Kendisini eğlencelere, evlerine davet ederler. Chichikov,bu arada satın alabildiği kadar ölü can belgesi toplar. Ancak, iş yaptığı kişilerin tedbirsizliği yüzünden hakkında şüpheler uyanır. Kadının biri aldatıldığını anlayarak ölü can belegelerinin piyasa fiyatını sorar. Bir başkası sarhoş olduğunda Chichikov’un gizli tuttuğu bazı ayrıntıları açıklar. Kimileri onun valinin kızıyla evlenmek istediği iddiasını ortaya atar. Bazıları da onun bir casus, hatta kılık değiştirmiş Napolyon olduğunu söyler. Chichikov alelacele kasabadan ayrılır ve aynı senaryoyu oynayacağı bir diğer kasabaya doğru atlı arabasını sürer.