Cümlenin Ögeleri
NESNE
Öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa nesne denir.
Arzu gitar çaldı.
özne nesne yüklem
- Nesneyi bulmak için -özne yi bulduktan sonra- yükleme “ne, neyi, kimi” soruları sorulur. Alınan yanıt, nesne olur:
Annem bana bir dilim ekmek verdi. (Ne verdi?: “bir dilim ekmek”) (belirtisiz nesne)
Nesrin porselen tabağı kırdı. (Neyi kırdı?: “porselen tabağı”) (belirtili nesne)
Cumhur, dayımı görmüş. (Kimi görmüş?: “dayımı”) (belirtili nesne)
- Olumsuz cümlelerde kullanılırsa cümleyi anlamca olumlu yapar:
Ekmek yemiyor.
Ekmek yemiyor değil. (yiyor)
Not: Nesneler 2 grupta incelenir. “Neyi” , “Kimi” sorularına yanıt veren nesneye belirtili nesne, “ne” sorusuna yanıt veren nesneye belirtisiz nesne denir.
Seni seviyorum. (kimi seviyorum: seni > belirtili nesne)
Sana şeker aldım. (sana ne aldım: şeker > belirtisiz nesne)
NESNENİN ÖZELLİKLERİ
- Bir sözcük de bir tamlama da bir söz öbeği de nesne olabilir:
Köpekler et sever. (tek sözcük)
Aç kurtlar iki koyunu yemiş. (sıfat tamlaması)
Rüzgâr, evin camlarını kırmış. (ad tamlaması)
Babam, Ahmet Bey‘i çok sever. (unvan öbeği)
- Açıklamalı nesne bulunabilir:
Kardeşim, mavi kazağımı -en sevdiğim kazak- kirletmiş.
- Sıralı cümlelerde ortak nesne bulunabilir:
Biberleri iyice yıka, sonra dolaba koy.
- Nesne tekrarlanabilir:
Başımızda seni görmek istiyoruz seni.
- Oluş ve durum eylemlerinin yüklem olduğu cümlelerde genellikle nesne bulunmaz:
Otlar yeşerdi. (oluş eylemi)
Aslanlar on altı saat uyur. (durum eylemi)
- Yüklemi ad soylu olan cümlelerde nesne bulunmaz:
Ayşegül, mutlu bir insandır.
özne yüklem
- Dönüşlü ve işteş eylemlerin çok azı nesne alır.
Salim, çuvalı sırtına yüklendi. (dönüşlü-geçişli)
Tarlaları paylaştılar. (işteş-geçişli)
- Sesler, heceler, ekler nesne olabilir.
Yabancılar i’yi söyleyemez. (ses)
Seçil, tahtaya re yazdı. (hece)
Öğretmen, -sız’ı anlatıyor. (ek)
- Deyimler nesne olabilir.
Tepesinin attığını duydum.
- Atasözleri nesne olabilir.
Damlaya damlaya göl olur, demişler.