Nazım Birimi
♦ Şiirde anlam bütünlüğü taşıyan en küçük birime nazım birimi denir. Geleneksel Türk şiirinde nazım birimi olarak genellikle “beyit” ve “bent” kullanılmıştır. Çağdaş şiirde ise nazım birimi bazen mısra, bazen beyit, bazen dörtlük ya da bent bazen de sözcük olmuş; belirli bir nazım birimine bağlı kalınmamış; hatta nazım birimi kavramı geçerliliğini kaybetmiştir.
Dize (Mısra)
♦ “Mısra”, Arapçada kapı kanadı ya da çadır kapısının iki yan parçası demektir. Mısranın Türkçe karşılığı olan “dize” sözcüğü ise dizilmiş, düzenlenmiş anlamındadır. Şiirde temel birim mısra dizedir. Şiir, mısralardan oluşur. Dizeyi bir bakıma düz yazıdaki cümlenin karşılığı olarak düşünebiliriz. Ancak, cümle, yargı bildiren bir söz iken dizenin her zaman bir yargı bildirdiği söylenemez. Dizede bazen birden çok yargı olabileceği gibi bazen de yargı birden çok dizeye yayılabilir.
Bir şiir içinde geçmeyen ya da ait olduğu şiirden bağımsız olarak dillerde dolaşan mısralara “azade” denmiştir.
Geleneksel Türk şiirinde dizeye çok önem verilmiştir. Yahya Kemal Beyatlı‘nın “Mısra benim haysiyetimdir.” sözü, bu önemin bir ifadesi olarak yorumlanabilir. Ancak, Servet-i Fünun şiirinde ve daha sonra da Garip şiirinden itibaren dizeye özen gösterilmemiş, dize bir birim olmaktan çıkmıştır.
Dize Örneği:
Biçare gönüller! Ne giden son gemidir bu!
Beyit
♦ Beyit, Arapçada “çadır, ev, oda” demektir. Bir şiir terimi olarak anlamı, iki mısradan oluşan ve anlam bütünlüğü taşıyan birimdir. Beyitte ölçü birliği gerekli olsa da kafiye birliği şart değildir. Klasik divan şiirinde birçok şiir biçimi, beyitlerden oluşmuştur. Hiçbir şiirin içinde yer almayan, tek başına bulunabilen bağımsız beyitler de vardır. Bunlara müfret denmiştir.
Beyit Örneği:
Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb
Kılma dermân kim helâkim zehri dermândadır.”
(Fuzuli)
Bent
Bir şiirin bölümlerini oluşturan genellikle iki mısradan daha büyük birimlere bent denir. Bent adı verilen bölümlerin çoğu zaman üç, dört, beş, altı mısralık birimler olduğu görülür. Divan şiirinde (murabbalardaki gibi) dört ya da (muhammeslerdeki gibi) beş mısradan oluşan birimlere bent denildiği gibi (terkib-i bentlerdeki gibi) beyitlerden oluşan şiir bölümlerine de bent denmiştir.
Bent Örneği:
Monna Rosa, siyah güller, ak güller
Gülce’nin gülleri ve beyaz yatak
Kanadı kırık kuş merhamet ister
Ah, senin yüzünden kana batacak
Monna Rosa, siyah güller, ak güllerSezai Karakoç
Kıta
Edebiyatımızda genellikle dört mısradan oluşan şiir birimine kıt’a denir. Divan şiirinde kıt’a, iki beyitten oluşan nazım biçiminin adı olmakla birlikte Millî Edebiyat Döneminden itibaren kıt’a sözcüğü dörtlük anlamında kullanılmaktadır.
Kıta Örneği:
Ey felek maksadın ülfet mi adâvet mi nedir
Yoksa ol mâh ile uşşâka felaket mi nedir
Ermeden vuslata hicrâna eriştik ammâ
Anlasam bâri bidâyet mi nihayet mi nedirŞeyh Galip