Masal Nedir ve Özellikleri Nelerdir?
♦ Genellikle halkın ortak yaratısı olan; sözlü kültürde dilden dile, kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşatılan; kahramanları arasında olağanüstü kişilerin de yer aldığı ve olağanüstü olayların öykülendiği eserlere “masal” denir.
♦ Tamamen düş ürünü ve uydurma oluşları masalların temel niteliğidir.
♦ Sözlü edebiyat ürünü olan masallar, oluşumlarından çok sonra derlenerek yazıya geçirilmiştir. Türk masallarını derleme çalışmaları Ziya Gökalp‘le başlamış; Cumhuriyet Dönemi’nde Eflatun Cem Güney, Pertev Naili Boratav‘ın başını çektiği yazarlarca sürdürülmüştür.
a. Masalın Öğeleri:
Konu:
♦ Masallarda genellikle iyilik-kötülük, doğruluk-haksızlık, adalet-zulüm, alçak gönüllülük-kibir gibi karşıt durumları simgeleyen kişilerin mücadeleri; ulaşılması zor hedeflere varma isteğinden doğan hayaller işlenir.
Olay:
♦ Masal gerçek dışı ve olağanüstü olaylar üzerine kurulur. Gerçek ya da gerçeğe yakın öğeler masalın belkemiği olan olağanüstü atmosfer içinde eritilmiştir.
Kişi:
♦ Masalın kahramanları padişahlar, vezirler, zengin tüccarlar, sıradan ve yoksul insanlar, hırsızlar ya da haydutlar gibi gerçek dünyadan alınan kişilerin yanı sıra peri, cin, dev, ejderha, cadı, gulyabani, şahmeran, Zümrüdüanka kuşu gibi hayvanlar da masal kahramanları arasında yer alır. Ancak, masallardaki hayvanlar, neredeyse kendi özelliklerini yitirmiş, insan katına yükselmişlerdir.
♦ Masal kahramanları “bir padişah”, “bir terzi”, “çobanın biri” gibi belirsiz ifadelerle verilir.
Yer
♦ Masallarda olayların geçtiği çevre, “memleketin birinde” ifadesiyle belirsizleştirilen bir yer ya da “Kafdağı, “Yedi Derya Adası” gibi haritada bulunmayan ülkeler; “yedi kat yerin altı”, “bulutların üstü” gibi hayalde tasarlanan yerlerdir.
Zaman
♦ Masallarda “zaman”ın tarihî zamanla ilgisi yoktur. Miş‘li geçmiş zaman kipiyle anlatılmaları zamanın belirsizliğini gösterir. “Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, develer tellâl iken, pireler berber iken, ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken…” gibi tekerlemeler de zamandaki bu belirsizliği güçlendirir.
Plan
♦ Türk masalları “döşeme”, “olay” ve “dilek” olmak üzere üç bölümden oluşur. Döşeme bölümü, masalcının dinleyicileri masal havasına sokmak, onları biraz güldürmek, biraz da ustalığını .göstermek amacıyla söylediği tekerlemeden oluşur. Olay bölümü de kendi içinde serim, düğüm, çözüm bölümlerine ayrılır. Dilek bölümünde ise masal “Onlar ermiş muradına, darısı buradakilerin başına…” gibi mutluluk dileyen bir tekerlemeyle sona erdirilir.
Amaç
♦ Masallarda eğlendirerek eğitme amacı güdülür. Her kahraman, toplumsal yaşamdaki bir karakterin simgesidir. Kişilerin her davranış ve eyleminde bir ders gizlidir. İyilerin yüceltilip kötülerin cezalandırılması, karşılaşılan her türlü engelin aşılması, okura iyimser bir bakış açısını aşılaması, masalların eğiticilik değerini öne çıkarır.
b. Masal Türleri:
Halk Masalları:
♦ Anonim masallardır. Sözlü halk kültürü ürünüdürler. Bu masalların Doğu dünyasındaki “Binbir Gece Masalları”, “Kırk Vezir Hikâyesi”, “Sinbadnâme”gibi en eski ve tanınmış örnekleri Türk toplumunda da geniş ilgi görmüştür. “Billur Köşk Masalları” ise sözlü gelenekten derlendiği sanılan ilk Türkçe masal kitabıdır. “Keloğlan”masalları”, Türk halk masallarının bir başka tanınmış örneğidir.
♦ Batı dünyasında “Pamuk Prenses”, “Kırmızı Şapkalı Kız” gibi örnekler de büyük ölçüde sözlü geleneğe bağlıdır. Grim Kardeşler, Alman halk masallarını derleyerek bu yolda çalışanlara öncülük etmiştir.
Edebî Masallar
♦ Genellikle halk masallarından kaynaklanmakla birlikte belli bir sanatçının yaratımı olan ve onun kendi üslubuyla yazdığı masallardır. Bu masallara “yapma masal” da denir. Bu tür masalların en tanınmış ismi Danimarkalı yazar H.C. Andersen‘dir.
Hayvan Masalları
♦ Hayvan masallarından bazılarını “fabl” türündeki örnekler oluşturur.
♦ Fabllar, manzum olmaları, sonunda mutlaka bir ahlak dersi vermeleri ve kısalıkları bakımından diğer hayvan masallarından ayrılır.
♦ Dünya edebiyatının en eski masallarından olan Sanskrit dilinde yazılmış “Pançatantra” ile “Ezop” masalları ve La Fontaine masalları fabl türünün ve hayvan masallarının temel kaynaklarıdır. Türk Divan edebiyatında Şeyhinin “Harnamesi” kimi yönleriyle fabl sayılır. Mevlana‘nın Mesnevi‘sindeki hayvan masalları da fabl özellikleri taşır; ancak her hayvan masalı fabl değildir. Örneğin, Ferideddin Attar‘ın kahramanları hayvanlar olan masalı “Mantıku’t-Tayr” fabl sayılmaz.