Mani

MANİ
♦ Dört dizeden oluşur. Anonim halk şiirinin en küçük biçimidir.
♦ Genellikle 7’li hece kalıbıyla söylenir.
♦ İlk iki dize hazırlık dizesidir. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir.
♦ Uyak düzeni a a x a biçimindedir.
♦ Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
♦ Daha çok, kadınlar tarafından söylenir.
♦ Manilerin söylendiği başlıca ortamlar şunlardır: Nişan ve evlenme törenleri; asker uğurlama, sıra geceleri gibi şenlikler; sünnet törenleri; yufka açma, bulgur çekme, çapa yapma, ekin biçme gibi imece usulü yapılan iş zamanları; Hıdrellez, Nevruz, bayram, ramazan gibi özel günler…
♦ Maniler konularına göre niyet manileri, atışma manileri, tarlada ve işte çalışırken söylenen maniler, bekçi ve davulcu manileri, satıcıların söyledikleri maniler, semai kahvelerinde söylenen cinaslı maniler, âşık hikayecilerin söyledikleri maniler, mektup manileri, düğünlerde söylenen maniler biçiminde ayrılabilir.
♦ Fars edebiyatındaki “rubai” nin etkisiyle doğduğu sanılmaktadır.
♦ Birçok mani çeşidi vardır. En çok kullanılanlar düz mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani (artık mani) ve karşılıklı manidir.

Düz Mani: Dört dizeli manidir.

Ak üzüm asmasıyım
Fabrika basmasıyım
Bana doktor ne lazım
Ben sevda hastasıyım
*****
Bahçede hanımeli
Derdinden oldum deli
Âlemde hüner odur
Sevmeli sevilmeli

Kesik Mani: ilk dizesi yedi heceden az olan cinaslı manilerdir. Bunlara “cinaslı mani” de denir.

Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az

Kuleden
Ses geliyor kuleden
O kaş o göz değil mi?
Beni sana kul eden

Kesik manilerde dize sayısı dörtten fazla (en çok 18 dize) olabilir.

Ya kalemi
Ya divit ya kalemi
Güzel seni yaradan
Dedi mi yak âlemi
Felek attı topların
Yıktı benim kalemi

Yedekli (Artık) Mani : Düz maninin sonuna iki dize daha eklenmesiyle oluşan altı dizeli manidir. Uyak düzeni genellikle aaxaxa biçiminde olur. Cinaslı uyak kullanılmaz, birinci dizeleri kısa değildir.

ilkbahara yaz derler
Şirin söze naz derler
Kime derdim söylesem
Bu dert sana az derler
Kendin ettin kendine
Yana yana gez derler

———————-

Kaşların keman senin
Bakışın yaman senin
Ne hain yâr imişsin
Elinden aman senin
Cefaların ben çektim
El sürer sefan senin

Deyiş (Karşılıklı Mani): İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru – cevap şeklinde düzenlenir.

A benim bahtı yârim
Gönlümün tahtı yârim
Yüzünde göz izi var
Sana kim baktı yârim

Kapıdan baktı yârim
Su gibi aktı yârim
Yüzüme göz değmedi
Güneşler baktı yârim