KOŞUK
♦ İslamiyet öncesi Türk edebiyatında sığır ve şölen törenlerinde ozanların kopuz eşliğinde söyledikleri, genellikle konusu aşk, yiğitlik, doğa sevgisi olan şiirlerdir.
♦Genellikle kendi başına bütünlüğü olan dört dizeli bentlerden oluşan koşuklar, manilere ve koşmalara kaynak olmuştur.
♦Türkler islamiyet öncesi belli dönemlerde, “sığır töreni” adı verilen av törenlerinde, “Şölen” adı verilen kurban törenlerinde ziyafetler ve yengi ile biten savaşlar sonunda, tüm boyların erkekleri biraraya gelerek eğlenirdi. Bu eğlencelerde söylenen çoklukla aşk, doğa ve yiğitlik konularını işleyen şiirlere “koşuk” adı verilir.Ayrıca halk edebiyatında en çok kullanılan ve en çok sevilen nazım biçimidir. Halk şiirindeki karşılığı koşmadır. Koşuk örneklerini Kaşgarlı Mahmut‘un Divan ü Lugati’t-Türk adlı eserinde görmekteyiz.
Koşuk türünün belli başlı özellikleri şunlardır:
- Hece vezni ve yarım kafiye ile söylenen şiirlerdir.
- Kopuz eşliğinde söylenir.
- Yiğitlik, aşk, tabiat konularını işler.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Bu şiirlerde düz kafiye kullanılır: aaaa, bbba, ccca. (aaab cccb dddb)
- Bu şiirlerin İslâm sonrası halk edebiyatındaki adı koşma’dır.
- Sığır denilen sürek avlarında söylenen lirik şiirlerdir.
Koşuk Örneği
Keldi esin esneyü
Kadka tükel osnayu
Kirdi bodun kasnayu
Kara bulıt kükreşür.
Ördi bulıt ıngraşu
Aktı akın möngreşü
Kaldı bodun tanglaşu
Kükrer takı mangraşur
Kar buz kamuğ erüşdi
Tağlar suvı akışdı
Kökşin bulıt örüşdi
Kayguk bolup üğrişür
Günümüz Türkçesiyle
(bahar) Rüzgârı eserek geldi.
(ama bu rüzgâr) Kar tipisine benziyordu.
Halk soğuktan titreyerek (evlere) girdi.
(gökyüzünde) Kara bulutlar gürlüyor.
Bulutlar gürleyerek yükseldi
ve seller şarıldayarak aktı.
Halk (bu anî sağanak karşısında) hayret içinde
kaldı; bulutlar gürlüyor (ve insanlar) bağrışıyorlar.
Karlar ve buzlar hep eridi;
(böylece) dağların suyu (seller hâlinde) aktı.
(gökyüzünde) Mavimtırak bulutlar belirdi;
(bunlar deniz üstündeki) kayıklar gibi (havada) sallanıp duruyor.