“-ken” Zarf Fiil Eki İsimlere Gelirse O İsim Fiilimsi Olur mu? Örneğin “köydeyken” sözcüğü fiilimsi midir?
Bu konu her ne kadar tartışmalı olsa da genel kanaat fiilimsi olacağı yönündedir. 2 tarafın da tezlerini size sunalım şimdi:
“-ken” zarf fiil eki isimlere geldiğinde fiilimsi (zarf fiil) yapar tezi şu şekilde:
Zarf-fiildir. Çünkü bu ek isme değil ek fiile geliyor. Hatta -ken eki fiile de direkt gelemiyor. Gelebilseydi eğer bizler gelken, gitken diyebilirdik. Orada da ek fiile geliyor.
geliyor -iken / gidiyor -iken. Görülüyor ki -ken zarf-fiil eki, ek fiil öncesindeki sözcüğün isim ya da fiil olmasını önemsemiyor. Bu yüzden fiilimsi kabul edilmelidir.
“-ken” eki isimlerde de olsa zarf-fiil eki olur. Elbette burada “i-” (imek) fiilinin (ek-fiil) varlığı önemldir. Nasıl ki bir isim ek-eylem yardımıyla yüklem oluyor (Bugün gelen kişi Yenay idi > Yenay’dı.) ve biz bu durumda ek-fiil düşse bile onun yokluğunda onu inkar etmiyorsak aynı durum “yaşlıyken, akıllıyken” örnekleri için de geçerlidir.
Diğer husus:
– Fiilimsilerin bir özelliği de baska sözcükleri kendilerine bağlayabilmeleridir. Nedir hocam bu durum, derseniz; şöyle ki:
Fiilimsiler fiilimsi öbekleri kurabilir.
Örnek:
Doğru kitabı okurken sorun olmaz. Bu cümlede “-ken” ekiyle oluşan “okurken” zarf-fiili kendinden önceki iki sözcüğün kendisine bağlanmasıyla “doğru kitabı okurken” zarf-fiil öbeği oluşturmuştur. Aynı durum “-ken” ekinin ek-fiil yardımıyla isimlere eklenmesiyle de karşımıza çıkar.
Örnek:
Her taraf portakal ciçeği kokusuyla güzelken Adana’ya gelmelisiniz.
Bu cümlede de “her tarf portakal çiceği kokusuyla güzelken” bir söz öbeğidir. Peki bu söz öbeği ne sayesinde oluşmuş, elbette “güzelken” zarf-fiiliyle.
İPUCU: Ek-fiilin eski Türkçedeki kullanımını bilmek bu sorunun temel çözümüdür.
“-ken” zarf fiil eki isimlere geldiğinde fiilimsi (zarf fiil) yapmaz tezi şu şekilde:
“Güzel(i)ken” -ken eki ek fiilden sonra gelmiş. Çok doğru. Ama bunu olumsuz yapamıyoruz -ma ekiyle. Güzel değil(i)ken. Ancak ismi olumsuz yapan ekle olumsuz yapıyoruz. Dolayısıyla kelimede hiçbir şekilde fiil anlamı yok. Fiilimsiler için, fiil anlamını tam olarak yitirmeden isimleşir, sıfatlaşır veya zarflaşır diyoruz. Eğer bu kelimeyi fiilimsi kabul edersek bu tanım yanlış olacak. Bu ek için özel bir kullanımı var demeliyiz? İsim ve kip eklerinden sonra gelen ek fiile gelip kelimeleri zarf yapan bir ek.
Ek fiil düşmüş deniyor, Ek fiil düşmüş ne demek? Kullanımda değil demek. Kullanımda olmayan bir fiile neden varmış gibi davranalım? Sözcük fiilden türemiş deniyor ama fiil artık yok. Ekse sonuna geldiği fiil düşünce zarf-fiil değil, zarf türetme işlevi kazanmış. “Çocukken” için zarf türünde ve zarf türeten -ken eki almış demek benim nezdimde daha mantıklı. Fiil olmayan yerde zarf-fiil var demek bence doğru değil. Ekler işlev değiştirebilir çünkü. İsme gelen -ken zarf-fiil değil, zarf türeten ektir derim ben.