HECE ÖLÇÜSÜ NEDİR?
♦ Hece ölçüsü, Türk dilinin yapısına uygun olarak, Türk edebiyatında doğmuş ölçüdür. Dizelerdeki hece sayısının denkliğine dayanır.
♦ Türkçenin yabancı etkilerden uzak olduğu dönemlerde şiirimizde yalnızca hece ölçüsü kullanılmıştır.
♦ İslamiyetin kabulünden sonra aydın sanatçıların aruz ölçüsünü benimsemelerine karşılık halk ozanları parmak hesabı da denen hece ölçüsünü kullanmayı sürdürmüştür.
♦ Tanzimat Dönemi‘nde Ziya Paşa‘nın, “Şiir ve İnşâ” makalesinde, hecenin bizim ulusal ölçümüz olduğunu vurgulamasından sonra aydınlar arasında da hece ölçüsünü kullananlar çoğalmıştır.
♦ Millî Edebiyat Dönemi‘nde ise heceyle yazmak neredeyse bir moda olmuş; aruz ölçüsü, tahtından indirilmiştir.
♦ Cumhuriyet Dönemi‘nde 1940’lara kadar birçok şair heceyi başarıyla kullanmış, bu ölçünün imkanlarını genişletmiştir. Ancak serbest şiirin yaygınlaşmasıyla hece ölçüsünü kullananlar giderek azalmıştır.
Hece Kalıpları
♦ Hece ölçüsünde dizelerdeki hece sayısına göre farklı kalıplar vardır. Örneğin, bir şiirin dizeleri 7 heceli ise o şiirin hece kalıbı “yedili” olarak adlandırılır.
♦ Halk şiirinde en çok yedili, sekizli, on birli kalıplar kullanılmıştır. Hece kalıbında dize sayısından sonra ikinci önemli öge ise “durak”tır. Duraklı kalıplarda dizeler iki ya da daha çok parçaya bölünür; dizelerin bu bölüm yerlerine durak denir. Sözcük bölünerek durak yapılmaz. Şiirin duraklı sayılması için durakların dizeden dizeye değişmemesi gerekir.
Türk edebiyatında on birli, hece kalıbı genellikle 6+5, 5+6 ya da 4+3+3; sekizli hece kalıbı 4+4; yedili hece kalıbı ise 4+3 olarak durgulanmıştır.
7’li kalıp (4 + 3)
Bahçelerde / saz olur.
Gül açılır / yaz olur.
Ben yârime / gül demem
Gülün ömrü / az olur.
Sekizli kalıp (4 + 4)
Orda bir köy / var uzakta
12 3 4+ 1 234
O köy bizim / köyümüzdür.
12 3 4 + 123 4
Gezmesek de / tozmasak da
1 2 3 4 + 123 4
O köy bizim / köyümüzdür.
1 2 3 4 + 1 2 3 4
(Ahmet Kutsi Tecer)
11’li kalıp (6 + 5)
Ala gözlerini / sevdiğim dilber
12 3 4 56 + 123 45
Şu gelip geçtiğin /yollar öğünsün
123 456 + 1234 5
Kadir Mevlam seni / övmüş yaratmış
12 3 4 5 6 + 12 345
Kısmeti olduğun / kullar öğünsün
1 2 3 4 5 6 + 12 3 4 5
(Karacaoğlan)