Eski Türkçe – Göktürk Dönemi
6-13. yüzyıllar arasını kapsayan bu dönem üç alt dönemden oluşmaktadır:
- A. Göktürk (Köktürk) Dönemi
- B. Uygur Dönemi
- C. Karahanlı Dönemi
GÖKTÜRK DÖNEMİ
Bu dönemde oluşturulan en önemli metinler Göktürk Yazıtları’dır. Türk diliyle oluşturulan ilk metinler olan Göktürk (Köktürk) Yazıtlarının Orhun Abideleri olarak da anılmasının nedeni, bu taşların Moğolistan’daki Koço Çaydam Gölü civarındaki Orhun (Orhon, Orkun) Irmağı’nın eski yatağının yakınlarında bulunmasıdır. Aslında bu bölge civarında pek çok dikili taş vardır fakat bunlar içinde üçü; Türk dili, edebiyatı ve kültürü bakımından son derece önemlidir. Bunlar şunlardır: Bilge Kağan Yazıtı, Kül Tigin Yazıtı, Tonyukuk Yazıtı.
Kül Tigin Yazıtı: Göktürk hükümdarı Bilge Kağan tarafından 731’de ölen kardeşi Kül Tigin adına 732’de dikilmiştir. Bu taşın yazıcısı, Yollug Tigin’dir. Bu metinde Göktürk tarihine ait önemi olaylar nakledilerek topluma birlik bütünlük mesajı verilmiştir.
Tonyukuk Yazıtı’nı, Bilge Kağan’ın başyardımcı olan Tonyukuk diktirmiştir. 716’da dikildiği sanılan bu yazıtta, Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtuldukları ve Tonyukuk’un devlet yönetiminde neler yaptığı anlatılmıştır.
Bilge Kağan Yazıtı: Bilge Kağan’ın ölmesi üzerine 735’te dikilmiştir. Yazıtta devletin nasıl büyüdüğü ve Kül Tigin’in ölümünden sonra nelerin yaşandığı anlatılmıştır.
Türk adını bir devlet adında kullanan ilk Türk topluluğu olan Göktürkler (Köktürkler) tarafından dikilen bu yazıtlar, bir çeşit yazılı nutuk örneği sayılabilir. Bu metinler yabancı kelimelerin kullanılmadığı öz Türkçe ile oluşturulmuştur.
Göktürk Yazıtlan’nda kullanılan Göktürk (Köktürk) alfabesi, otuz sekiz harften oluşmuştur. Bu harflerden dördü, ünlüleri karşılamış; her ünlü harf, Turkçenin sekiz temel ünlüsünden ikisini yazmak için kullanılmıştır.
EK BİLGİ: Yenisey Irmağı kıyısında bulunan ve Kırgızlar tarafından 5. yüzyılda dikildiği sanılan bazı mezar taşlarında Türkçe yazılara rastlanmıştır. Fakat bu yazıların, bir metin oluşturabilecek ölçüde gelişmiş olmadığı belirlenmiştir. Bu nedenle de Türkçenin ilk yazılı metinlerinin bunlar değil, Göktürk Yazıtları olduğu kabul edilmektedir.