Ek Eylem
İki temel işlevi vardır:
1. Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem yapar:
O bir memur i-di. (ek eylemin hikâyesi)
O bir memur i-miş. (ek eylemin rivayeti)
O bir memur-dur. (ek eylemin geniş zamanı)
O bir memur i-se… (ek eylemin koşulu)
- Ek eylemin geniş zamanında kişi ekleri ek eylem görevini de üstlenir:
Ben bir memur-um.
- Ek eklemin olumsuzu “değil” edatı ile yapılır:
O bir memur değildir.
- Kimi zaman ek eylemin geniş zamanı III. Tekil kişi eki (-dir) kullanılmayabilir:
Ali çok akıllı-dır.
Ali çok akıllı.
2. Basit kipli eylemlere eklenerek onları birleşik kipli yapar.
Çocuğa bak-mış i-se… (duyulan geçmiş zamanın koşulu)
Çocuğa bak-malı i-miş. (gereklilik kipinin rivayeti)
Çocuğa bak-acak i-di. (gelecek zamanın hikâyesi)
- Ek eylem günümüzde genellikle düşürülür:
gel-iyor i-miş
gel-iyor-muş
- Ek eylemin geniş zamanı III. Tekil kişi eki (-dir).
basit kipli eylemlere eklenirse eyleme olasılık ya da kesinlik anlamı katar:
Arkadaşlarım parkta oynuyordur. (olasılık)
Masa temizlenmiştir, artık silmeyin. (kesinlik)
EYLEMLERDE OLUMSUZLUK
- Olumsuzluk eki” -ma/ -me” dir.
- Ses uyumlarına uyar.
- “-yor” ekinden önce gelirse daralır.
- Ek eylemin olumsuzu “değil” ile yapılır.
- “Var” sözcüğü ek eylemle yüklem olmuşsa olumsuzluk “yok” sözcüğü ile yapılır.
- Ek eylem alan sözcük “-lı” ekiyle türetilmişse olumsuzluk “-sız” ekiyle yapılır.
- Geniş zamanın olumsuz çekiminde “-ma/ -maz” ekleri kullanılır.
- “Değil” ve “yok” sözcükleri bir arada kullanılınca anlam olumlu olur.
- “ne … ne” bağlacının kullanıldığı yerde olumsuzluk eki kullanılmaz.
- Olumsuz ekini kullanıldığı yerde biçimce olumsuzluk vardır fakat her zaman olumsuz anlama olacak diye bir kural yoktur.