DİVAN EDEBİYATI ÖĞRETİCİ METİNLERİ VE TANZİMAT DÖNEMİ ÖĞRETİCİ METİNLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Divan edebiyatında Tarih, siyer (Hz. Muhammed’in hayatının anlatıldığı eserler), menkıbe (Olağanüstü olaylarla ilgili anlatı), siyasetname, seyahatname, mektup gibi türler etrafında gelişmiştir.
Tanzimat edebiyatında Makale, eleştiri, hatıra, gezi yazısı, mektup gibi türler etrafında gelişmiştir.
Divan edebiyatında Genelde tarihî, dinî, tasavvufi ve ahlaki temalar işlenmiştir.
Tanzimat edebiyatında Vatan, hürriyet, özgürlük, eşitlik, kanunun üstünlüğü, bilim ve teknik gibi toplumsal temalar işlenmiştir.
Divan edebiyatında nesirler dil ve anlatım özelliklerine göre üç kısma ayrılmıştır:
a. Sade Nesir: Asıl amaç bir bilgiyi, düşünceyi aktarmaktır. Genellikle tarih, bilim, seyahat eserlerinin anlatım aracı olan bu nesir öğretmeyi hedefler. Bilgi vermek amacıyla yazıldığından bu nesir türünde halkın anlayabileceği bir dil kullanılır. Divan nesrinde kullanılan bazı kalıpların dışında söz sanatlarına yer verilmez.
b. Orta Nesir: Halkın konuşma dilinden ayrılır ve sade nesre göre daha ağır ve sanatlı bir dil kullanılır ancak amaç söz sanatlarıyla hüner göstermek değildir. Bu nesir türünde de amaç öğretmektir.
c. Süslü Nesir: Süslü nesirde Arapça ve Farsça sözcükler, tamlamalar yoğun olarak kullanılmış; divan şiirinin söz sanatlarına yer verilmiştir. Özellikle uzun ve “seçili cümlelere yer verilmiş, bir şeyleri öğretmek amacı taşımakla birlikte sanat yapma kaygısı ön plana çıkarılmıştır. Süslü nesir, devlet adamlarına ve ulema sınıfına hitap etmiştir.
Tanzimat edebiyatında ise Dilde ve anlatımda sadeleşme düşüncesi, bu dönemde savunulmasına karşın yapıtlarda tam olarak uygulanamamıştır. Bu dönem sanatçıları, öğretici metinlerde de Arapça ve Farsça sözcükler, tamlamalar kullanmışlardır ancak amaçları sanat yapmak değildir. Bu dönem öğretici metinleri, halka hitap etmiştir. Kısacası Tanzimat dönemi metinlerinin tamamında, divan edebiyatından gelen öğelerle Tanzimat’la, getirilen yenilikler birlikte kullanılmıştır.