Dil bilimi çalışmaları neticesinde dünyada ölü veya yaşayan 3000’in üzerinde dil olduğu; bu diller arasında ses sistemi, yapı, söz dizimi, söz dağarcığı vb. açılardan bazı benzerlikler bulunduğu tespit edilmiştir. Bu benzerliklerden yola çıkılarak diller kökenlerine ve yapılarına göre sınıflandırılmıştır.
Köken Bakımından Diller
Bir ana dilden ayrılarak zamanla birer bağımsız dile dönüşen dillere akraba diller denir. Akraba dillerin oluşturduğu diller topluluğuna dil ailesi denir. Günümüzde tespit edilebildiği kadarıyla yeryüzünde 40’a yakın dil ailesi vardır.
Yapı Bakımından Diller
Diller, gramer özelliklerine göre tek heceli, eklemeli ve çekimli diller olmak üzere üç başlık altında sınıflandırılmıştır:
1. Tek heceli diller: Bu dillerdeki bütün kelimeler tek hecelidir. Bu kelimelerin ek almaları ve çekimlenmeleri söz konusu değildir.
Her dilde yeni kavram, durum, nesne, eylem vb.nin karşılanmasını sağlayan bazı yöntemler vardır. Söz gelimi Türkçede yeni kavram, durum, nesne, eylem vb.ni karşılamak için kelime kök ve gövdelerine yapım ekleri getirilerek yeni kelimeler türetilir. Tek heceli dillerde böyle bir durum söz konusu değildir. Bu dillerde yeni kavram, durum, nesne, eylem vb.nin karşılanması için kelimelerin cümle içinde farklı yerlerde kullanılmasından, kelime birleştirilmesinden ve yazıda da belli edilen zengin bir tonlama ve vurgu sisteminden yararlanılır. Çince, Tibetçe, Vietnamca ile bazı Himalaya, Afrika ve Endonezya dilleri tek heceli diller başlığı altında sınıflandırılır.
2. Eklemeli diller: Bu dillerde tek ve çok heceli kelime kökleriyle bunlara eklenen çeşitli ekler vardır. Kelimelerin başına ya da sonuna gelen ekler, kelimelerin anlam veya görevlerinde çeşitli değişiklikler yapar. Bu sırada kelimelerin köklerinde herhangi bir ses değişikliği olmaz. Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece, Fince, Macarca, Japonca eklemeli dillerdendir. Türkçede ekler, kelimelerin sonuna gelir. Bu bağlamda Türkçe, sondan eklemeli bir dildir.
3. Çekimli diller: Bu gruba giren dillerde de tek veya çok heceli köklerle çeşitli görevlerde kullanılan ekler vardır. Fakat eklemeli dillerden farklı olarak çekimli dillerde kelime türetme ya da çekim sırasında kelimelerin köklerindeki ünlülerde bazı değişiklikler olur.
Bu durumu Arapçadaki ketebe(yazdı) fiilinde gösterebiliriz:
- üktüb : yazdınız
- kâtîb : yazan
- mektûb: yazılmış şey
- mekteb : okul
- kitabe : yazıt
- kitabet : yazma, yazı yazma sanatı
- küttâb : yazanlar
Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi çekim ve türeme sırasında kelimelerin kökündeki ünlülerde çeşitli değişiklikler olmakta ama ünsüzler korunmaktadır. Fakat bu gruba giren bazı dillerde, kök, çekime girdiğinde tümüyle değişebilmekte ve tanınmaz, hâle gelebilmektedir. İngilizcedeki “gitmek” fiilinin “go, went, göne” şeklinde çekimlenmesi bu duruma örnek gösterilebilir.
Arapça, İngilizce, Almanca ve Fransızca çekimli diller başlığı altında sınıflandırılır.