Dilin şiirsel (poetik, sanat) işlevi:
Bir iletinin iletisi kendinde ise, yani o iletinin o ileti olmaktan başka amacı yoksa dil o iletide şiirsel işlevde (sanat işlevinde, poetik işlevde) kullanılmıştır.
İmgeye ve kurmacaya dayalı metinlerde (edebî metinlerde) dil, ağırlıklı olarak şiirsel işlevde kullanılır. Edebî metinlerin çoğu, edebî metin olmalarının dışında bir amaç taşımaz. Söz gelimi lirik anlatımla kaleme alınan bir şiirin amacı, o şiirin kendisidir. Dilin şiirsel işleviyle kaleme alınan bir metin, kendinden başka bir şeyi ifade etmeye ihtiyaç duymaz; bir edebî metin, sadece edebî metin olduğu için önemli ve anlamlıdır. Bir edebî metnin gerçekliği, o metnin kendisindedir. Bu gerçeklik, kurmaca bir dünyanın ürünüdür.
Dilin şiirsel işlevde kullanıldığı metinlerde kurmacanın egemen olması, o metindeki iletilerin insandan, hayattan ve yaşanan dünyadan tümden soyutlandığı anlamına gelmez. Bu işlevde dil, insana özgü durumları sanatsal gerçekliğe dönüştürmede bir araç olarak kullanılır. Burada karşımıza çıkan gerçeklik, sanata özgü gerçekliktir.
Dilin şiirsel işlevde kullanıldığı metinlerde gönderici (yazar/şair), alıcıda (okuyucuda) estetik etkiler uyandırmak için günlük dilin alışılagelmiş kullanımlarının dışına çıkabilir; edebî sanatlardan, karşılaştırmalardan, çağrışım gücü yüksek kelimelerden yararlanarak imgeler oluşturabilir, kelimeleri çoğunlukla ilk anlamlarının dışında kullanır. Bir anlamda dili yeniden yaratır.
Bir metinde ya da konuşmada dil birden çok işlevde kullanılabilir. Söz gelimi bir eleştiri metnindeki bazı iletilerde, dil göndergesel; bazılarında ise heyecana bağlı işlevde kullanılabilir.
- Bu kitap 315 sayfadan oluşuyor. (Göndergesel işlev)
- Bu kitabı okurken çok sıkıldım, kitapta gereksiz birçok ayrıntıya yer verilmiş, dil özensiz kullanılmış. (Heyecana bağlı işlev)