Deneme

DENEME

• ♦ Deneme herhangi bir konuda yazarın kesin sonuçlara varmadan, görüş ve düşüncelerini anlattığı bir yazı türüdür.
• ♦ Yazar, konu seçiminde özgürdür. Aşk, ölüm, sanat, şiir, kadın, yalnızlık, doğa, bilim, fal, şapka, kedi, kısaca her şey denemenin konusu olabilir.
• ♦Deneme yazarı bilgi vermeyi amaç edinmese de okur deneme yazısından çok şey öğrenebilir. Ancak eğlendirerek öğretmek ve düşündürmek, denemenin en önemli özelliklerinden biridir.
• ♦ Denemeci, yazısını çoğu zaman okurla söyleşi havası içinde; renkli, çarpıcı, içten bir anlatımla yazar. Üslupta özgünlük, başarılı bir denemenin belki de ilk koşuludur.
• ♦ Denemede, öne sürülen görüş ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi kaygılar rol oynamaz. Yazar ne makaledeki gibi nesnel verilere yaslanmak ne de eleştirideki gibi yargılarını örneklemek zorundadır. Denemeci için önemli olan, bilimsel ya da felsefi bilgiyi kişisel yaşantıya dönüştürmektir ki bu da yaratıcılığa bağlı olarak gerçekleşebilir.
• ♦ Deneme yazarlığı belli bir alanda uzmanlığı gerektirmez ancak başarılı bir deneme yazabilmek, yazarın sanat, edebiyat, bilim, felsefe gibi birçok alandan yararlanabilecek bir kültürel donanıma; uzun bir yazma deneyimine sahip olmasını gerektirir.
• ♦ Makale ve fıkradan farklı, olarak deneme, uzun ömürlü bir yazıdır. Özellikle usta işi denemelere sanatsal değer ve kalıcılık niteliği bakımından şiir, roman ya da öykülerin yanında yer verilebilir.
• ♦ Denemeler genellikle orta uzunlukta gazete ya da dergi yazısıdır.
• ♦ Bir yazının deneme olup olmadığı çoğu zaman hemen kestirilemez.
• ♦ Deneme türünün babası Fransız yazar Monteigne (1533 -1592) olarak bilinir. Montaigne tüm denemelerinde kendisinden yola çıkarak bireyi anlatmak istemiş, bu tarzın öncüsü olmuştur. İngiliz yazar Francis Bacon (1561 – 1626) ise konu alanını kendi kişiliği dışında tutan denemeleriyle ayrı bir tarzın öncülüğünü yapmıştır.
• ♦ Türk edebiyatında deneme türü 20. yüzyılda özellikle Cumhuriyet Dönemi‘nde önem kazanmış; Ahmet Haşim, Refik Halit Karay, Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Ahmet Hamdi Tanpınar, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Sabahattin Eyüboğlu, Salah Birsel, Vedat Günyol, Nermi Uygur, Melih Cevdet Anday, Cemil Meriç, Mehmet Kaplan, Oktay Akbal bu türdeki yazılarıyla tanınmışlardır. Deneme türündeki yazılarda dilin göndergesel işlevinin yanı sıra heyecana bağlı işleviyle sanatsal işlevi de görülür. Kimi denemelerde ise dil ötesi işlevle karşılaşılabilir.
• ♦ Denemelerde açıklayıcı, tartışmacı, kanıtlayıcı, lirik anlatım türleri başta olmak üzere birçok anlatım türünden yararlanılabilir.

• Bkz Deneme Örneği