CÜMLEDE ANLAM

1.NEDEN –SONUÇ  İLİŞKİSİ    

*Bir yargı ‘’gerekçesiyle’’verilir .
*Olay bitmiştir.
*-dığı için,-diği için,-dan dolayı,-den ötürü gibi edatlar,’’-den,dan’’ayrılma hal eki ve ‘’çünkü’’bağlacı neden-sonuç ilişkisini kurmak için kullanılır.

ÖR:’’Sel-önlem’’

• Yeterli önlemler alınmadığı için sel oldu.

ÖR:’’Yoksulluk-ekonomi’’

• Ekonomimizin bozulmasından dolayı yoksulluk gitgide artmaktadır.

ÖR:’’İşçi-çalış-maaş-emek’’

• İşçiler 12 saat çalışıp emek veriyorlar çünkü geçindirmek zorunda oldukları bir aileleri var.

Kendinden önceki cümlenin gerekçesi soruluyorsa iki cümle arasına ‘’çünkü’’getirilir.’’Çünkü’’bağlacının getirildiği  cümle kendinden önceki cümlenin gerekçesi olur.

2.AMAÇ-SONUÇ İLİŞKİ

*Hedeflenen bir durum söz konusudur.

*Bu ilişkiyi kurmak için:’’-mek için,-mak için,-mek üzere’’ edatları ‘’diye’’ kelimesi sıkça kullanılır.

ÖR:Dünyaya barış getirmek için yollara dütü.

• -Otobüse yetişmek üzere hızla koştu.
• -Çocuklarımı  mutlu edeyim diye çok çalışıyorum.

3.KOŞUL-SONUÇ İLİŞKİSİ

*Bir durumun gerçekleşmesinin başka birduruma bağlın olması anlamı vardır.

*-se,-sa,-ise ekleri,bağlıdır,gerekir’’gibi ifadeler kullanılır.

ÖRN:Ölümün adil olması için hayatın adil olması gerekir.

• *Hayat adil olursa ölüm adil olur.

4.HAYIFLANMA

*Pişmanlık ve üzüntü bildiren cümlelerdir.

• ÖR:Babamı dinleseydim böyle olmayacaktı.

5.YAKINMA

*Şikayet etmek anlamı vardır.

• ÖR:Off,yine ocağı açık bırakmış!

6.SİTEM                                                                                                                      

*Beklenti içinde olunan bir durumun gerçekleşmemesinden kaynaklanan kırgınlık.

• ÖR:Herkesi arıyorsun ama beni aramayı akıl edemiyorsun.

7.KANIKSAMA                                                                                                                 

*Zaman içinde benimsemek,alışmak.

• ÖR:Bu sistem çok iyi olmasa da artık beni rahatsız etmiyor.

8.YADIRGAMA                                                                                                      

Farklı bir duruma alışamamak.

• ÖR: Bu şehirdeki insanların yemek kültürü ne tuhaf!

9.AZIMSAMA                                                                                                                           

**:Miktar bakımından yeterli bulmamak.

• ÖR:Bu kadarcık maaşla geçinilir mi?

10.KÜÇÜMSEME                                                                                                 

Aşağılamak,alay etmek,yersiz görmek.

• ÖR:Sen mi bu sınavı vereceksin?

11.VARSAYIM                                                                                                                   

*Bir durumu bir an için var gibi düşünmek.

• Bu evin bir an için senin olduğunu düşün.
• Diyelim ki öğretmen oldu.
• Farz et ki çamaşırlar yarına kadar kurumadı.

12.OLASILIK                                                                                                               

*Bir durumun olup olmama ihtimalini bir arada düşünmektir.

• -Belki akşam sinemaya gideriz.
• -Yarın okullar tatil olabilir.

13.ELEŞTİRİ-DEĞERLENDİRME                                                                                 

*Bir durum veya kavramın olumlu ya da olumsuz şekilde değerlendirilmesidir.Eleştiri cümleleri olum-olumsuz olabilir.Değerlendirme cümlelerinde kişi ya da eser eleştirilir.

• Bu romanda kullanılan dil çok iyi ancak içerik doğru seçilmemiştir.

14.ÖZ ELEŞTİRİ(OTOKRİTİK)                                                                                               

*Kişinin kendini değerlendirmesidir.(OLUMSUZ)

• Mükemmelim hiçbir eleştirim yok(!)
• Büyüklerimin sözlerine kulak asmadığımdan başımı taşlara vuruyorum.

15.ÖNGÖRÜ                                                                                                          

*Bir durumu önceden  tahmin edebilmek,ileri görüşlülük.

• Gelecekte insanoğlu teknolojinin esiri olup sanal bir dünyada iletişim kuracak.

16.ÖN YARGI                                                                                                        

*Bilmediğimiz bir durumla ilgili önceden peşin hüküm vermek, genelleme yapmak.

• Nasıl olsa o,tiyatroya gitmez .
• Avrupalıların hepsi çok medenidir.
• Bizim takım  maçı kesin alamayacak.

17.ÖNERİ(TAVSİYE)                                                                                   

*Yapılması gerekeni söylemektir.

• Ülkedeki yoksulluğun azalmasını istiyorsan üretimini arttırman gerekir.
• Mutlaka Kapadokya’yı görmelisiniz.

18.UYARI(İKAZ)                                                                                                      

*Bir kişiye,hayatındaki herhangi   bir konuyla ilgili öğütler vermeye onu bir konu da dikkatli olmaya yönelik cümlelerdir.

• Yazın yaşa,kışın taşa oturma.
• Terliyken su içme
• Böyle bir hata yaptığını kabul etmelisin.

19.TASARI                                                                                                                             

*Plan yapmak.

• Birkaç yıl sonra  yazılarımı bir araya getirip kitap çıkartacağım.
• Gelecek yıl yurt dışına çıkmayı düşünüyorum.

20.AŞAMALI DURUM                                                                                                                  

• Bir durumun,olayın belirli aralıklarla azalması veya artması.
• Hasta günden güne kötüye gidiyor.
• Zavallı kadın sürekli zayıflıyor,her geçen gün küçülüyordu.
• Havalar gittikçe soğuyordu.

21.YADSIMA                                                                                                                     

*İnkar etmek.

• Ben mi bu arabayı bu hale getir mişim?
• Yemekleri ben mi bitir mişim?

22.KINAMA                                                                                                                                    

*Yapılan bir işin kötü olduğunu belirten veya ayıplama anlamı taşıyan cümlelerdir.

• Küçücük çocuğun önündeki yemeği almak sana yakışıyor mu?

23.İKİLEM-SAPTAMA                                                                                                   

İnsanın istenmeyen seçeneklerden birini seçmek zorunda bırakldığını anlatan cümleler ikilem cümlesi;bir şeyin belirgin kılındığını,tespit edildiğini anlatan cümleler ise saptama cümleleridir.

• Bu akşam sinemaya veya tiyatroya gitmek zorunda mıyız? (İKİLEM)
• Her yıl mayıs ayının sonunda leylekler buraya gelir.(SAPTAMA)

24.YORUM                                                                                                                        

*Bir olayın veya durumun belli bir görüşe göre açıklandığı,anlam verildiği cümlelerdir.

• ÖR:Telefonlarıma cevap vermediğine göre bana kızgınlığı geçmemiş.

25.KARŞILAŞTIRMA

*En az iki varlığın,kavramın,olayın vb.nin benzer,ortak veya farklı yönlerini belirlemek  dsdcefÖR:Senin kadar temiz insan görmedim.

• -Bu elbise diğerine göre pahalıymış.

26.TANIM                                                                                                   

*Nedir?sorusuna yanıt verilmesidir.

*Bir kavramın özelliklerin açıklanmasıdır.

• Toplumsal düşünüşün bir araya getirilmesidir sanat.(NEDİR?)
• Sanat,birçok estetik güzelliği bize aktarmaktadır.(Tanım değil)
• Şiir,yer yüzünün şarkısının dile getirilmesidir.(NEDİR?)

27.ÇIKARIM                                                                                                                       *

Nesnel sonuçlardan harekaetlerle öznel sonuçlara ulaşmaya çıkarım denir.

• Eserleri üzerine yazılmuş inceleme yazılarının sayısı ,onun nitelik açısından ciddi okur kitlesine sahip olduğunu gösterir.
• Saçlarıyla oynayan bayanlar daha hassastır.
• Solak olan insanlar daha zekidir.

28.BEKLENTİ        

Henüz olmamış,gerçekleşmesi beklenen olay veya durumla ilgili istek ve duyguları bildiren cümlelerdir.

*BEKLENTİLER BAZEN GERÇEKLEŞİR BAZEN GERÇEKLEŞMEZ.

• Zaten sunuma hazırlıksız geleceğini düşünüyordum.(GERÇEKLEŞMİŞ BEKLENTİ)
• Bizi kapıda karşılayacğını düşünmüştük.(GERÇEKLEŞMEMİŞ BEKLENTİ)

29.ÖRTÜLÜ ANLAM

*Bir cümleden iki anlam çıkarabiliyorsanız orada örtülü anlam vardır.

• Bu okula bir de kütüphane kuralım.
• Yine geç geldi öğrenciler.

***UYARI: Mecazlı ifadeler de örtülü anlam kazandırır.

• Babam aslan gibi bir adamdır.
• Bu bardağı(su)bir dikişte bitirdi.

           CÜMLEDE ANLATIM ÖZELLİKLERİ

1.ÖZNEL ANLAM

*Kanıtlanamaz.

*Düşşel ögelere,yoruma ve duyguya yer verilir.

*Göreceli,kişiden kişiye değişir.

ÖR:Bu konuda derin felsefi görüşleri vardı.

-Tarih bilincimizi oluşturan en önemli şey milli bilimcimizdir bence.

-Korkudan yüzü sapsarı olmuştu.

2.NESNEL ANLAM

*Kanıtlanabilir.

*Yorum ya da duygu yoktur.

*Yanlışlığı ya da doğruluğu kişiden kişiye değişmez.

ÖR:Ağaçların poyrazda sallanan yapraklarına bakıyorum.

-Tarih,geçmişi anlatır.

3.ÜSLUP(BİÇEM)

*Dil ve anlatım özelliğidir.

*KİŞİYE ÖZGÜDÜR.

*Yazar,’’NASIL’’ anlattığını,dili nasıl  kullandığını belirtir.

ÖR:Yazar,bu romanda betimlemelere geniş yer vermiş.

-Kullandığı dil halka hitap etmediği için  eserde ne anlatıldığı anlaşılmıyor.

4.İÇERİK(KONU)

*Konu bir parçada yazarın neyi anlattığını belirtir.

ÖR:Şiirde yeni neslin yaşamları  yansıtılmış.

-Fabrikada çalışan işçilerin yoksullukları gözler önüne serilmiş bu romanda.

-Yazar,doğa yaşamını(İÇERİK) etkileyici bir söyleyişle(ÜSLUP) anlatmış bu yapıtında.

5.DOĞRUDAN  ANLATIM

*Bir sözü olduğu gibi söylemek veya anlatmaktır.

-Yarın İstanbul’a gidiyorum ,dedi.

-Oscar Wilde:’’En büyük cesaret doğruları söylemektir.’’der.

-Düşüncelerimi korkusuzca açıklıyorum.

6.DOLAYLI ANLATIM

*Bir kişinin sözünü kendi cümlelerimizle anlatmaktır.

-Toplantıda insan haklarının önemli olduğunu ifade etti.

-Söylediklerinin yanlış olduğunu söyledi.

-Dünkü. basın toplantısında Sayın Bakan bu yıl şekere zam gelmeyeceğini açıkladı

-Yazarımız,yaptığımız söyleşilerin birinde bize roman yazmaya başlamadan önce şiir yazdığını anlatmıştı.

ANLATIM İLKELERİ                                                                                                   

1.DURULUK

*Gereksiz sözcük bulunmamasıdır.

*Sözcüklerin yerli yerinde kullanılmasıdır.

*Laf olsun diye söz söylenmemesi.

2.YALINLIK

*Süslü ve sanatlı söyleyişlerin olmaması .

*Gereksiz söz sanatlarına yer verilmemesi.

3.AÇIKLIK

*Bir sözden veya eserden herkesin aynı anlamı çıkarması.

4.YOĞUNLUK(KAPALILIK)

*Bir sözden veya eserden herkesin farklı anlamlar çıkarmasıdır.

5.ÖZGÜNLÜK

*Farklı,orijinal,kendine has olmak ve kimseyi taklit etmemek.

6.ÖZLÜLÜK

*Az sözle çok şey anlatmaktır.

*Bir düşünceyi bir cümlede ifade edebilmek.

*Kısa söyleyiş.

ÖR:Deyimler,ata sözleri ,özdeyişler.

7.KALICILIK

*Bir eserin  zaman geçtik değerini yitirmemesi.(Klasikleşmesi)

*Eserin bütün zamanlara hitap etmesi.

*Güncelliğini koruması.

8.EVRENSELLİK

*Eserin bütün insanlığa hitap etmesi.

9.ULUSALLIK(YERELLİK)

*Eserin belirli bir toplumun kültürel özelliklerini ortaya koyması.

10.DOĞALLIK

*Eserin herkesin yaşayabileceği bir durumdan söz etmesi.

*Samimi bir söyleyişin bulunması.

*Sokaktaki insanın dilini kullanması.

 11.AKICILIK

*Dilimize yabancı sözcüklerin takılmaması.

*Söylenişi (telafuzu)zor olan ifadelerin yer almaması.

12.SÜRÜKLEYİCİLİK

*Bir eseri okurken veya izlerken sonrasının ne olduğunun’’MERAK’’ edilmesi.

13.ETKİLEYİCİLİK

*Bir eseri okuduktan sonra iz bırakması, aklımızda soru işareti bırakması.