Çekim Ekleri

• Belirtme eki olan -i her zaman belirtili nesne yapar, yapmıyorsa hâl eki değildir.

Önemli Uyarı:  Bir özcükte art arda gelen çekim eklerinden birincisi -i iyelik, ikincisi -i hâl eki olur.

 Kapı(s)ı(n)ı çalacağım.

b. Yönelme -e hâli: “Neye, kime, nereye?” sorularına yanıt verir; dolaylı tümleç yapar.

Size güveniyormuş.

Yarın İstanbul’a gideceğiz.

Çocuklara iyi bak.

Arabaya lastik almalısın.

c. Bulunma (-de) hâli: “Nerede, kimde?” sorularına cevap verir; dolaylı tümleç yapar.

Sınıfta seni bekliyor.

Kitapta güzel sorular var.

Kalbim Ege’de kaldı.

 

d) Ayrılma (-den) hâli: “Nereden, kimden? ” sorularına cevap verir; dolaylı tümleç yapar.

Çatıdan buzlar düşüyor.

Bunu senden beklemezdim.

Henüz köyden dönmedi.

 

2. İyelik Ekleri:

İsimlere ve isim soylu sözcüklere gelerek o nesnenin, varlığın kime ait olduğunu anlatır.

Kitap     -im                                     kedi       -m

               -in                                                      -n

                -ı                                                        -(s) i

                -ımız                                                  -niz

                -ları                                                    -leri

• İyelik ekleri kişi ekleriyle karıştırılmamalıdır. Kişi ekleri yükleme gelir ve eylemi kaçıncışahsın yaptığını anlatır, iyelik ekleri ise isimlere gelir ve onun kaçıncı kişiye ait olduğunu anlatır.

• Kaynaştırma harfi “-n” ile iyelik eki karıştırılmamalı. Üçüncü kişiler­le yapılan tamlamalarda “-n” eki kaynaştırma, ikinci kişilerle yapılan tamlamalarda “-n” eki tamlayan ya da iyelik ekidir:

Onun ev – i – (n) – i gezdik.                             Senin ev – in – i gezdik.

                    iy.   k.h.    hâl                                                           iy. hâl

   

3. Çoğul Eki:

İsimlere ve isim soylu sözcüklere gelir. Eklendiği sözcüğe çokluk anlamı verir.

Köpekler bahçede toplanmış.

-Ier/-lar ekinin farklı görevleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

4. Tamlama Ekleri:

İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanana gelen eklerdir.

Bu bakışların anlamı büyüktü.

Kapının arkasına saklandı.

Köyün meydanında toplandılar.

Sorunun cevabını bilmiyordu.

• Ben ve biz zamirleri tamlayan olduğunda -ın, -in tamlayan ekleri -ım, -im şekline dönüşür.

Benim eldivenim nerede?

5. İlgi Eki:

Belirtili isim tamlamalarında düşen tamlananın yerini tutan “-ki” ekine “ilgi eki” denir. Bu ek söylenmeyen bir ismin yerini tuttuğu için “ilgi zamiri” diye de adlandırılır. Daima tamlayan “-m” ekinden sonra gelir.

Bu sorular bizim dershaneninkinden kolay. (Dershanenin sorularından)

Benim cevabımı beğenmedi, bakalım seninkini beğenecek mi? (Senin cevabını)

• İlgi zamiri olan -ki eki ile sıfat yapan -ki eki veya bağlaç olan -ki karıştırılmamalıdır. Sıfat yapan -ki eki genellikle bulunma “-de” halinden sonra gelir ve yapım ekidir. Bağlaç olan -ki ise ek değil sözcüktür ve ayrı yazılır.

 

6. Ek Eylem:

Temel ya da yan cümlenin yüklemine gelen bir ektir. Ek eylemin dört farklı şekli ve zamanı vardır.

(i) di ek eylemin görülen geçmiş zamanı.

(i) miş ek eylemin duyulan geçmiş zamanı.

(i) se ek eylemin şartı.

-dir ek eylemin geniş zamanı.

İPUCU:

Bu eklerden geniş zaman dışındakilerin tümü önüne -i sesi getirilerek okunabiliyorsa ek eylemdir, okunamıyorsa ek eylem değildir. (Zaman, yani kip ekidir.)

Ek eylemin iki farklı görevi vardır:

a. Adlara ve ad soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar: