1. “Teşbih (benzetme)“; aralarında benzerlik bulunan iki şeyden, benzerlik yönü açısından zayıf olanın güçlü olana benzetilmesi sanatıdır. Başka bir söyleyişle, bir şeyin niteliğini anlatmak için o niteliği eksiksiz taşıyan başka bir şeyi örnek olarak gösterme işidir.
Buna göre, aşağıdaki dizelerin hangisinde “teşbih” sanatı yoktur?
A) Ne hoştur kırlarda yazın uyumak
Bulutlar ufukta beyaz bir yumak
B) Ağaçlar derin bir hülyaya varmış
Saçında yepyeni teller ağarmış
C) Öğleyin bu uyku bir aralıktır
Saf hava bir kanat gibi ılıktır
D) O zaman gönülde ne varsa diner
Yüzlere tül gibi bir buğu iner
E) Öttükçe o, hasretle genişlerdi, duyardım
Korkunç uçurumlar gibi ruhumda derinlik
2. “İstiare (eğretileme)”; bir sözün, benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Başka bir deyişle, bir tür benzetmedir. Benzetmenin temel öğelerinden, yalnızca “kendisine benzetilen” ya da yalnızca “benzetilen (benzeyen)” kullanılarak yapılır; birinci duruma “açık istiare”, ikinci duruma da “kapalı istiare” denir.
Buna göre, aşağıdaki dizelerin hangisinde “istiare” yaktur?
A) Sabahtan uğradım ben bir fidana
B) Birçok seneler geçti dönen yok seferinden
C) Yüce dağ başında siyah tül vardır
D) Artarak tufan olan bir yağmurdur uykusuzluk
E) Pencereden seyrettik göğün yanan kandillerini
3. insan dışındaki varlıkları, insana özgü niteliklerle anlatmaya “kişileştirme (teşhis)”; insanın konuşma yetisinin başka varlıklara aktarılmasına da “konuşturma (intak)” sanatı denir, “intak” sanatının bulunduğu sözlerde “teşhis” sanatı da vardır.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde, bu iki sanat da vardır?
A) Yılda bir kere çıldırır ağaçlar sevincinden
Rabbim ne güzel çıldırır
B) Yılda bir kere uzatır avuçlarını yaprak
Sevincinden titreyerek
C) Biz de yılda bir kere sevinebilseydik
Merhaba, diyen çiçeklere bakarak
D) Yılda bir kere kendini verir toprak
Mutluluktan yarılarak
E) işte armutlarımız çırılçıplak
Ne saklanma var onlarda, ne nazlanma
4. Türkiye’de kalemiyle geçinebilen insan sayısı çok azdır.
Bu cümledeki altı çizili sözde, aşağıdaki açıklamalardan hangisine uyan bir söz sanatı yapılmıştır?
A) Bir kavramı; benzetme amacı gütmeden, onun kullanımıyla ilgili, bağıntılı olduğu başka bir sözle gösterme olan “mecaz-ı mürsel”e
B) Bilinen bir şeyi; söyleyişte bir anlam inceliği yaratmak için, bilmez gibi görünerek, bilmezlikten gelerek anlatma olan “tecahül-i arife
C) Bir dizede en az iki şeyi andıktan sonra, başka bir dizede bunlarla ilgili nitelikleri belli bir sıra gözeterek verme olan “leff ü neşr”e
D) Anlatımı ve ses güzelliğini pekiştirip güçlendirmek amacıyla bir sözcüğü sürekli biçimde kullanma olan “tekrir” e
E) Bir olguyu, onun gerçek etkenini bir yana bırakıp güzel, tatlı, hoş, hayali bir nedene bağlayarak anlatma olan “hüsn-i talil”e
5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde görülen altı çizili sözde, “hem gerçek hem de mecaz anlamı olan bir sözü, onun mecaz anlamını kasdederek kullanma” sanatı olan “kinaye“ yoktur?
A) Yumdu dünyaya ela gözlerini
B) Geç fark ettim taşın sert olduğunu
C) Makbul isen hitabına herkes kulak tutar
D) Sevincinden yeşerdi telgraf direkleri
E) Yine parmağım ağzımda kaldı / Masumluk akıyordu yüzünden
6.
Koyup kaldırmadan, ikide birde
Kazan devrildi, söndürdü ocağı
izzet Molla bu dizelerinde; “ocak” sözcüğüyle, hem “Yeniçeri Ocağı’nı, hem de yemek pişirilen ocağı; “kazan” sözcüğüyle de, hem Yeniçerilerin sık sık “kazan kaldırması (isyanı)” olayını, hem de yemek pişirilen kazanı (büyük tencere) kasdederek bir söz sanatı yapmıştır.
Bu söz sanatı, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tariz
B) Tezat
C) Teşhis
D) Tenasüp
E) Tevriye
7.
Kime iyi desen darılır söğer
Merhamet zamanı değildir meğer
Yanında birini kesseler eğer
Bir hançer de sen vur sonra utanma
Bu dizelerde “asıl söylenmek istenenin, sözü ters söyleyerek belirtilmesi” ile yapılan söz sanatı, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tariz
B) Kinaye
C) İstiare
D) Tezat
E) Tecahül-i arif
8. Aşağıdaki dizelerden hangisinde, “tezat” sanatı yoktur?
A) Görmediğim şeyi asla sezemem
Korku bilmem ama yalnız gezemem
B) icap etse kendi adım yazamam
Kâtiplikte gayet itibarım var
C) Evime yatsıdan önce hiç gelmem
Alnıma sürülen lekeyi silmem
D) Ömrümde zararsız günümü bilmem
Her sene yüz milyonluk kârım var
E) Evvel param alır sonra mal verir
Her tüccarın yanında itibarım var
9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, “telmih (hatırlatma)” sanatı yoktur?
A) Dinle bak, dağlar neler söylemekte
Ferhat’ın sevdalı kazmasından
B) Kuşların sohbeti pek tatlı olur
Tufan’la Nuh’un hikâyesini dinlerken
C) Eyüp gibi sabır ettim cefana
Dahi gelmez misin insafa canım
D) Gölgesinde mevsimler boyu oturduğu
O ağacın altını bilmem anıyor musun
E) Ben ağustosböceği sen de karınca
Neden hiç dinlemezsin benim sazımı
10. Abbasi Halifesi’nin yeğeni ölür. Halife, zamanın ünlü şairi Ebu Delâme ile mezarlığa gider. Halife, şaire mezarı göstererek, “Burası için ne hazırladın?” diye sorar. Ünlü şair, Halife’nin, “Öbür dünya için ne hazırladın?” demek istediğini anladığı halde, şöyle cevap verir: “Halife’nin yeğenini!..”
Şairin, bu parçada yer alan cevabıyla yaptığı söz sanatı, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Abartma (mübalağa)
B) Bilmezlikten gelme (tecahül-i arif)
C) Güzel neden gösterme (hüsn-i talil)
D) Telmih (anıştırma, hatırlatma)
E) Tariz (iğneleme, söz dokundurma)
11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “tenasüp” sanatı yoktur?
A) Şu görünen yayla ne güzel yayla
Bir dem süremedim giderim böyle
B) Her sabah başka bahar olsa da ben uslandım
Uğramadım bahçelerin semtine gülden yandım
C) Yelpaze çevrilir gibi birden dönüşleri
işveyle devriliş, saçılış, örtünüşleri
D) Kılıçla, mızrakla, topla, tüfekle
Başımız bir kere eğilmemiştir
E) Ne nergis, ne leylak, ne lale, ne gül
Hepsiyle dolu bir selesin, güzel
12. Padişah, öfkelidir. Sadrazam, süklüm püklüm huzurdadır. Bir ara Sadrazam, her nasılsa, elindeki altını yere düşürür. Padişah’ın bir dalgınlığından yararlanarak eğilip altını almak ister. Tam o sırada Padişah onu bu halde görür ve sorar: “Niçin öyle iki büklüm oldun?” Sadrazam, gerçek nedeni söylemez ve “Tekrar ayağınıza kapanmak için!..” der.
Bu parçanın sonunda Sadrazam’ın yaptığı söz sanatı, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kinaye
B) Mübalağa
C) Hüsn-i talil
D) Leff ü neşr
E) Mecaz-ı mürsel
13. “Kırk gün oldu kaynatırım kaynamaz!”
Bu dizedeki “mübalağa (abartma)” sanatı, aşağıdakilerin hangisinde yoktur?
A) Bin gemle bağlanan yağız at şaha kalkıyor
B) Gördüm deniz dedikleri bin başlı ejderi
C) Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla
D) Dün sana bir tepeden baktım aziz İstanbul
E) Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu
14. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, “sesleri bir, anlamları ayrı sözcükler kullanılarak yapılan söz sanatı” yoktur?
A) Geçen gün görmüş de beni düşünde
Dedim: Sonra cayma, iyi düşün de
B) Ey kimsesizler, el veriniz kimsesizlere
Onlardır ancak el verecek kimse sizlere
C) Gittikçe bembeyaz gezinenler üçer beşer
Bildim ki ahiret denilen yerdedir beşer
D) Bir güzel şuha dedim ki gözün sürmelidir
Dedi, vallahi seni Hind’e kadar sürmelidir
E) A benim bahtı yârim, gönlümün tahtı yârim
Yüzünde göz izi var, sana kim baktı yârim
15.
I. Bir sözü, birden çok gerçek anlamını sezdirecek şekilde kullanma
II. Söz arasında bir duruma, inanışa, olaya, söze, kahramana… işaret etme
III. Anlamca birbiriyle ilgili, birbirini düşündürebilen sözleri bir arada kullanma
IV. Alay etmek, iğnelemek, birini küçük düşürmek amacıyla bir sözü, bu sözün tam tersini söyleyerek anlatma
Bu açıklamalarda, aşağıdaki söz sanatlarından hangisi söz konusu edilmemiştir?
A) Tariz
B) Tezat
C) Telmih
D) Tevriye
E) Tenasüp
CEVAP ANAHTARI
1. B 2. D 3. C 4. A 5. D 6. E 7. A 8. C 9. D 10. B 11. A 12. C 13. D 14. E 15. B